In 2025 viert SBK Kunstuitleen haar 70-jarig bestaan! Een bijzondere mijlpaal die we vieren met een reeks tentoonstellingen waarin we onze brede en veelzijdige collectie in de schijnwerpers zetten. Elke maand staat een ander decennium centraal, met een selectie kunstwerken uit die periode. De eerste expositie trapte af met kunst uit de jaren ’50. In deze derde editie richten we de spotlights op de jaren ’70 — een tijd van vernieuwing, experiment en maatschappelijke betrokkenheid. Alle getoonde werken zijn beschikbaar voor zowel uitleen als verkoop.
Over kunst in de jaren ’70
In de jaren ’70 komt een nieuwe generatie kunstenaars op, die de Tweede Wereldoorlog niet of nauwelijks bewust heeft meegemaakt. De invloed van de jaren ’60, met zijn opstandige jeugdcultuur en de hippiebeweging, blijft voelbaar. Kunstenaars keren zich af van de technocratie en richten hun aandacht op het aardse, het filosofische en het bewustzijn. De drang om maatschappelijke structuren te bevragen, is groot — en dat uit zich in uiteenlopende, vaak experimentele kunstvormen.
Conceptuele kunst
Hoewel Marcel Duchamps iconische Fountain (1917) al decennia eerder ontstond, krijgt het gedachtegoed erachter pas in de jaren ’70 brede navolging. Conceptuele kunst stelt het idee centraal — het concept is belangrijker dan de fysieke uitvoering. In sommige gevallen wordt het kunstwerk zelfs niet meer gemaakt; het idee op zich is het kunstwerk.
Zoals Lawrence Weiner (1942–2021) het formuleerde:
“The artist may construct the piece.
The piece may be fabricated.
The piece need not be built.”
Performance Art
Performancekunst is in de jaren ’70 een opkomende en spraakmakende kunstvorm. In Nederland trekken kunstenaars zoals Ulay en Marina Abramović aandacht met confronterende performances. Abramović gebruikt haar eigen lichaam als kunstobject en daagt zichzelf fysiek en mentaal uit. In haar performance Art Must Be Beautiful, Artist Must Be Beautiful (1975–76) borstelt ze haar haar tot bloedens toe, terwijl ze deze mantra blijft herhalen.
Elders gaat Chris Burden nog een stap verder: in zijn performance Shoot (1971) laat hij zich daadwerkelijk in zijn arm schieten — een schokkend voorbeeld van hoe ver kunstenaars kunnen gaan om de grenzen van kunst en werkelijkheid te verkennen.
De BKR-regeling
Na de oorlog ontstond het idee om kunstenaars via een overheidsregeling te ondersteunen: de Beeldende Kunstenaars Regeling (BKR). Kunstenaars leverden werk in, in ruil voor een bescheiden inkomen. Gemeenten verspreidden deze werken aanvankelijk onder (semi-)overheidsinstellingen.
In de jaren ’70 komt er een strengere, gecentraliseerde regeling vanuit Den Haag, met scherpere leeftijdsgrenzen en selectiecriteria. Daarmee begint het langzame einde van deze unieke en kunstbevorderende regeling, die uiteindelijk in 1987 definitief werd stopgezet. Wie zich verder wil verdiepen in de BKR, leest het boek Een Monument voor de BKR van Fransje Kuyvenhoven.
Kunstuitleen en de opkomst van de artotheek
Vanaf 1972 komt er op initiatief van de BBK (Beroepsvereniging van Beeldende Kunstenaars) een nieuwe manier om kunst beschikbaar te maken voor het grote publiek: de kunstuitleen. Gemeentelijke kunstwerken worden niet langer alleen aan instellingen verstrekt, maar ook aan particulieren uitgeleend via speciaal opgerichte artotheken. Omdat de kunstwerken eigendom van de gemeente zijn, blijven de tarieven laag. Verkoop van de werken is op basis van de regeling niet toegestaan.
Een belangrijk voorbeeld en inspiratiebron voor deze ontwikkeling was SBK Amsterdam, opgericht in 1955 door kunstenaar Pieter Kooistra. SBK was de allereerste kunstuitleen van Nederland en richtte zich al vanaf het begin op het toegankelijk maken van kunst voor een breed publiek. Kooistra geloofde dat kunst niet alleen voor musea of de elite mocht zijn, maar juist thuis moest zijn bij de mensen. Zijn innovatieve aanpak — met kunstwerken op een bakfiets langs de deuren — groeide uit tot een succesvol uitleenmodel. Het voorbeeld van SBK vormde de basis waarop later het landelijke netwerk van artotheken werd gebouwd.
De kunstscene van de jaren ’70 is rijk en veelzijdig. Hieronder een overzicht van belangrijke stromingen en kunstenaars:
