'Het portret van Zimbabwe' is #2 uit de expositiereeks 23xSBK. SBK heeft altijd werk van Surinaams Afrikaanse kunstenaars verzameld. Onder de naam SBK Galerie 23 heeft zij dat de afgelopen jaren doorgezet. In de reeks 23xSBK duikt Galerie 23 in de SBK-collectie op zoek naar hedendaagse Afrikaanse, Surinaamse en Caribische pareltjes en combineert deze met werk uit de galerie.
Richard Witikani en Patrick Makumbe zijn beide kunstenaars die wonen en werken in Zimbabwe. In het oeuvre van beide kunstenaars wordt dan ook de Zimbabwaanse mens geportretteerd. Waar Witikani dit doet door de mensen in hun leefomgeving te plaatsen, plaatst Makumbe deze mensen in een lege omgeving zonder context. Desalniettemin wordt bij beide kunstenaars een kijkje gegeven in het Zimbabwaanse dagelijkse leven en is de Afrikaanse sfeer duidelijk voelbaar.
Richard Witikani is in 1969 geboren in Zimbabwe. De kunstenaar staat bekend om zijn figuratieve manier van schilderen en tekenen. Ook werkt hij met lithografie, zeefdruk, keramiek en beeldhouwkunst. Witikani begon zijn carrière als kunstdocent en ontwikkelde zich daarna tot fulltime kunstenaar.
De onderwerpen van zijn kunst bestaan meestal uit de ‘gewone Zimbabwaanse mens’ en zijn omgeving; het Zimbabwaanse landschap. Deze schildert hij in een ogenschijnlijk makkelijke stijl, wat niet zo eenvoudig is als het lijkt, maar het resultaat is van veel artistieke studies naar de Zimbabwaanse mensen in hun leefgebied. In zijn werk vangt hij de sterke aanwezigheid van mannen en vrouwen in een bepaald moment in de tijd. Witikani heeft daarnaast de gave om de essentie van het landschap en zijn kenmerken over te brengen, en stelt de kijker in staat om het op een nieuwe manier te aanschouwen. De landelijkheid van omgevingen is iets dat hem blijft inspireren. Landschappen die veelvuldig terugkomen in zijn oeuvre zijn de landschappen uit de gebieden waar hij is opgegroeid: Goromonzi en Rusike.
Een vrij, gedurfd en kleurrijk handschrift gecombineerd met een uitstekende compositie weerspiegelen duidelijk het gevoel van Zimbabwe en Afrika. Witikani legt zijn portretten en landschappen vast in vloeiende, levendige penseelstreken en vereenvoudigde vormen die de intrinsieke schoonheid van zijn onderwerpen oproepen. Zijn werken bevatten de meest belangrijke elementen van wat typisch Zimbabwaans is, hij is uitmuntend in het vangen van de menselijke manieren en gedragingen van zijn onderwerpen. In zijn werken worden de ingetogen gebaren van een typische Zimbabwaanse plattelandsvrouw vastgelegd in contrast met de zelfverzekerdheid van de mensen uit de stad.
Witikani studeerde Visual Art aan de BAT Workshop Studios in Harare. Sindsdien heeft hij aan vele exposities meegedaan en nam hij deel aan residenties in Zuid-Afrika, Duitsland en Nederland. Hij heeft werk in de permanente collectie van de National Gallery of Zimbabwe en in vele privécollecties. SBK heeft werk van hem uit een periode waarin hij een residentie deed in Dordrecht.
SBK Galerie 23 volgt kunstenaar Patrick Makumbe (1978) al sinds zijn opleiding aan de Rijksakademie in Amsterdam in 2005. Na deze succesvolle vervolgopleiding ging Makumbe terug naar zijn geboorteland Zimbabwe. Gedurende de jaren heeft SBK meermaals exposities gemaakt met zijn schilderijen en tekeningen.
Net als Richard Witikani, zijn Zimbabwaanse figuren ook in het werk van Makumbe onderwerp. Daar waar Witikani de mensen in hun leefomgeving weergeeft, worden de Afrikaanse figuren van Makumbe in lege, witte ruimtes weergegeven waar elke vorm van context ontbreekt. Ook zijn de gezichtsuitdrukkingen vaak niet zichtbaar.
In zijn werk gaat het namelijk meer om de lichaamstaal van een persoon, waardoor een persoon een identiteit krijgt. Die identiteit wordt in grove verfstreken opgezet en bestaat vaak uit felle kleuren in combinatie met zwart.
In 2022 werd Makumbe getroffen door een ernstige ziekte waarbij hij langdurig op de I.C. lag. Hiervan is hij nog steeds herstellende; hij is thuis, maar kan nog steeds niet schilderen. Bevriende kunstenaars uit Harare zijn financieel ingesprongen en de Rijksacademie kijkt of ze de oud student financieel kunnen ondersteunen vanuit het alumni programma.
Rob Perree schreef de volgende tekst over Patrick Makumbe:
DE EMOTIES VAN EEN VERLOREN GENERATIE?
Na zijn succesvolle vervolgopleiding aan de Rijksakademie in Amsterdam ging Patrick Makumbe (1978) terug naar zijn geboorteland Zimbabwe. Dat kon moeilijk anders, want daar had hij zijn gezin achtergelaten. Hij kwam terug in een land dat er zomogelijk nog slechter aan toe was dan toen hij het twee jaar daarvoor verliet. Het werken onder die omstandigheden bleek moeilijk, zelfs vrijwel onmogelijk. Was het noodzakelijke basismateriaal voor zijn werk – verf, linnen etc. – al moeilijk te krijgen, geld om het te kopen ontbrak volledig. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het ruim twee jaar heeft geduurd voordat Makumbe weer in staat was om voldoende te maken voor een volgende tentoonstelling. Vooral de laatste maanden moet hij als een bezetene gewerkt hebben om de ruim 25 schilderijen en tekeningen klaar te krijgen. Nog niet helemaal ‘uitgehard’ kwamen ze in Nederland aan.
Zijn tekeningen zijn in feite acrylschilderijen op glad papier. In grote, losse streken zet hij zijn Afrikaanse figuren neer. Op één uitzondering na ontbreekt iedere context. Ze staan of zitten in een lege, witte ruimte. Hun gezichten zijn niet uitgewerkt. Het zijn hun lichamen die spreken. Zwart is de basiskleur. Die vult hij af en toe aan met andere, soms verrassend felle kleuren. Soms zijn die een gelijkwaardige partij, meestal fungeren ze als een middel om een bepaald onderdeel – bijvoorbeeld een muts of een pet – van een accent te voorzien. Opvallend is dat de meeste tekeningen maar één of hooguit twee figuren in beeld brengen.
Zijn schilderijen zijn minder schetsmatig, maar ook daarop werkt hij met grove verfstreken. Hij gebruikt meer kleuren dan in zijn werken op papier, maar ze blijven in het algemeen terughoudend, zoals dat bij zijn oudere werk het geval was. Een enkele keer schiet hij uit zijn slof met variaties in roze of lila. Kleuren die vrolijkheid zouden kunnen suggereren, maar die ik gezien het sombere geheel, eerder met jong associeer. Ook op zijn doeken werkt hij gezichten of andere lichaamsdelen nauwelijks uit. Het blijven grillige zwarte vlekken. De manier waarop zijn ‘modellen’ staan of zitten geeft, als in zijn tekeningen, weer hoe ze zijn en in wat voor een gemoedstoestand ze zich bevinden. Hun lichaamstaal geeft ze een identiteit. Een jongetje met een pet op wordt ontroerend omdat hij met één hand zijn broek ophoudt. Een vrouwenfiguur op de rug gezien zit op een manier die wijst op een grote vermoeidheid. Het woord ‘lamgeslagen’ drukt misschien haar gemoedstoestand zelfs beter uit.
Zijn schilderijen moeten het eveneens vaak doen met één, inactief figuur. Iemand die kijkt of (af)wacht. Zelfs van de bewapende militair gaat nauwelijks enige dreiging uit. Die houding gecombineerd met het gebrek aan omgeving – waar wonen ze, waar staan ze, bij wie horen ze? – maakt dat ze de indruk wekken verloren te zijn. Alsof Patrick Makumbe geprobeerd heeft om het begrip ‘Lost Generation’ te visualiseren. Het is natuurlijk gevaarlijk om een interpretatie te geven ingekleurd door de kennis die ik heb van de miserabele situatie in Zimbabwe, maar ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat de kunstenaar de sombere, gelaten stemming van de personen uit zijn dagelijkse omgeving die hij nu portretteert daaraan relateert.
Ik kan me voorstellen dat er collega’s van Patrick Makumbe zijn die ervoor kiezen om in hun werk een duidelijk politiek statement te maken. Een verklaarbare en begrijpelijke reactie op een dubieus en nog steeds wreed bewind. Of dat gevaarlijk is, kan ik niet beoordelen. Of dat effect heeft blijft een open vraag. Makumbe kiest voor een meer indirecte, meer impliciete manier. Hij brengt emoties over die een invulling van het verhaal daarachter mogelijk maken. Hij verplaatst de politiek naar het dagelijks leven en zorgt op die manier voor universele herkenbaarheid.
Patrick Makumbe is een kunstenaar met een grote potentie die toe is aan een internationale doorbraak.
Rob Perrée
Amsterdam, augustus 2009.
